1. Eğitim Bilgi Sistemi
  2. Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı (Yeni Plan)
  3. Yeniçağda Balkanlarda Osmanlı Şehirleri ve Şehirleşme Kültürü (2024 - 2025)
Ders Adı Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS
Yeniçağda Balkanlarda Osmanlı Şehirleri ve Şehirleşme Kültürü SBE 017 0 2 + 0 2 4
Ön Koşul Dersleri
Önerilen Seçmeli Dersler
Dersin Dili Türkçe
Dersin Seviyesi Lisans
Dersin Türü Seçmeli
Dersin Koordinatörü Dr.Öğr.Üyesi SELÇUK URAL
Dersi Verenler
Dersin Yardımcıları
Dersin Kategorisi Diğer
Dersin Amacı

Tarihsel çağların tanımlanması, Yeniçağda Osmanlı Devletinin idari, iktisadi ve sosyo-kültürel yapısı, Yeniçağda Osmanlı fetih ve genişleme politikası, Balkanların tarihi, siyasi ve coğrafi alanının tanımı, Osmanlıların ilk Rumeli fetihleri ve fetih güzergâhları, Balkan şehirlerinin fethediliş süreçleri, Balkan coğrafyasının Osmanlı idaresi altına girmesi, Osmanlıların Balkanlarda uyguladığı iskân ve şehircilik politikaları, Osmanlı idaresinde Balkan şehirlerinde görülen yapısal (idari, dini, içtimai, iktisadi) değişiklikler, Balkanlarda oluşturulan Osmanlı tarzı şehirlerin karakteristik özellikleri, Osmanlı Devletinin Yeniçağda Balkanlardaki diğer siyasi devletlerle ilişkileri hakkında ayrıntılı bilgi vermek.
Dersin İçeriği

Yeniçağın tarihsel süreç tanımlamaları, Balkan coğrafyasının konumu ve stratejik önemi, Osmanlı öncesi Balkan devletleri ile toplulukları, Yeniçağda Osmanlı Devletinin siyasal sınırları, Osmanlıların Balkan fetih politikası ve fetih güzergâhı, Balkanların fethini kolaylaştıran etkenler, Osmanlı Devletinin Rumeli’deki ilk fetihleri ve Türk egemenliğinde Balkanlar, Balkanlarda Osmanlı şehirleşme kültürü, Osmanlı idaresinde Balkan şehirleri, Yeniçağda Balkan şehirlerinde Türk-İslam Medeniyeti eserleri, Balkan şehirlerinde Türk-İslam tipi iskân ve şehircilik örnekleri, Balkan şehirleri özelinde Rumeli’de içtimai, dini, iktisadi ve idari manada Türk egemenliği.
Kalkınma Amaçları
# Ders Öğrenme Çıktıları Öğretim Yöntemleri Ölçme Yöntemleri
1 Yeniçağda Balkanlardaki Osmanlı siyasal tarihi alanında en güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç ve gereçleri ve diğer bilimsel kaynaklarla desteklenen ileri düzeyde bilgi ve kavrayışa sahip olur, bunları kullanır.
2 Balkan coğrafyasının tanımı ile birlikte Balkanların coğrafi sınırlarının tarih içindeki yeri, değişimi ve önemini kavrar.
3 Balkanlar ve Rumeli coğrafyası ile ilgili tarihsel tanımları, fikirleri ve verileri kavrar ve bilimsel yöntemlerle değerlendirir.
4 Osmanlıların Rumeli’ye ilk geçişleri, gerçekleştirilen ilk fetih bölgesi ile birlikte bölgedeki diğer devletlerle ilk siyasi ilişkilerini yorumlar.
5 Osmanlıların Balkanları fethi için kullandığı fetih ve iskân güzergâhını ve bu yol üzerinde yer alan şehirlerin Balkanlar için stratejik önemlerini değerlendirir.
6 Yeniçağda Osmanlı Devletinin Balkanlarda uyguladığı iskân politikaları değerlendirir.
7 Osmanlılarda şehir anlayışını, Balkanlarda Türk-İslam tarzı Osmanlı şehirlerinin kuruluşu ve idare tarzını kavrar.
8 Balkanlardaki Osmanlı tarzı şehirlerin karakteristik özelliklerini kavrar.
9 Osmanlı Devletinin Balkanlardan özellikle 19. yüzyıl itibariyle ayrılmasına sebep olan siyasi, iktisadi ve içtimai sebepleri kavrar.
Hafta Ders Konuları Ön Hazırlık
1 Osmanlı Tarihçiliği ve Osmanlı Tarihi Kaynakları (Yeniçağ’da Osmanlı Tarihi Kaynaklarının tanıtımı). Osmanlı hâkimiyeti öncesi Balkan Tarihi ve Osmanlıların Balkanlardaki egemenlik safhasına ilişkin kaynakların tahlili.
2 Balkan coğrafyasının tarihten günümüze coğrafi konumu ve stratejik önemi. “Balkan” ve “Rumeli” ifadelerinin tarihten günümüze kullanılış alanları ve şekillerinin tanımlanması.
3 Osmanlıların Balkanlara ilk geçiş süreci. Gelibolu'nun Fethi. Rumeli akınlarında takip edilen istikametler. Gelibolu ve Balkanlara ilerleyişi kolaylaştıran etkenler. Osmanlıların Gelibolu’ya geçişi ve ilk askeri faaliyetler. Edirne’nin Fethi ve Balkanlara Çıkış.
4 Balkanlardaki ilk Osmanlı fetihleri ve Gelibolu’ya geçiş, Çimpe Kalesinin fethi ve bölgenin tanımlanması. Rumeli’de ilk Osmanlı Başkenti Edirne’nin fethedilişi, Balkanlara giriş süreci ve Balkanlardaki diğer devletlerle ilk ilişkiler.
5 Balkanlarda Osmanlı Fetih Güzergâhı (Sağ, Sol ve Orta Kol Güzergâhı): Bu güzergâhın belirlenmesinin stratejik nedenleri (Sol Kolda: Gümülcine, Serez, Tırhala, Üsküp, Filibe. Sağ Kolda: Niğbolu, Dobruca. Orta Kolda: Çirmen, Zağara, Filibe, Niş, Belgrad, Köstendil).
6 Osmanlı Şehircilik Anlayışı ve Balkanlarda Osmanlı Tarzındaki Şehirlerin Oluşumu: a.Osmanlılarda şehir kavramı. b.Balkanlarda Türk-İslam tarzı şehirlerin kuruluşunda Osmanlı klasik şehir planlaması ve şehirlerin karakteristik özellikleri.
7 Yeniçağda Balkanlardaki Osmanlı Şehirlerinde (Edirne, Üsküp, Belgrad, Ohri, Sofya, Selanik, Prizren) Sosyal-Kültürel Hayat ve Eğitim Müesseseleri: a.Sosyal kurumlar (vakıflar). b. Dini mabetler. c.Eğitim kurumları ve medreseler.
8 Yeniçağda Balkanlardaki Osmanlı Şehirlerinde (Edirne, Üsküp, Belgrad, Ohri, Sofya, Selanik, Prizren) Nüfus ve İktisadi Hayat: a.Balkanlardaki Osmanlı şehirlerinde demografik yapı ve nüfus. b.Balkanlardaki Osmanlı şehirlerinde iktisadi yapı, ticaret ve üretim faaliyetleri.
9 ARA SINAV
10 Yeniçağda Balkanlardaki Osmanlı Şehirlerinde (Edirne, Üsküp, Belgrad, Ohri, Sofya, Selanik, Prizren) Savunma ve Askeri Yapılar: a. Şehir savunmalarında kaleler ve stratejik önemleri.
11 Osmanlıların Balkanlarda Uyguladığı Fetih ve İskân Politikaları: a. Osmanlıların Rumeli’deki Fetih Siyaseti, b. Balkanlarda Uygulanan İskân Politikası ve Şekilleri, c. Osmanlıların Balkan Devlet ve Topluluklarına Uyguladığı Vassallık Politikasının Esasları ve Yeniçağdaki Örnekleri.
12 Balkanlarda Osmanlı Dini Anlayışı ve Kültür-Medeniyeti: a.Osmanlıların Balkanlarda Uyguladığı Hoşgörü (İstimalet) Politikası, b. Osmanlıların Balkanlarda Uyguladığı Millet Politikası.
13 Osmanlı Devletinin Balkanlarda Uyguladığı Yönetim ve İdari Sistem: a.Osmanlı İdari Teşkilatında Rumeli, b.Yeniçağda Balkanlarda Osmanlı İdaresindeki Vilayetler ve İdari Düzenlemeleri, c.Osmanlı Ordusunun Balkanlardaki Organizasyonu ve Balkanlardaki Osmanlı Üsleri.
14 Balkanlarda Kültürel Miras: a. Yeniçağ’da Osmanlıların Balkanlara Kazandırdığı Mimari Eserler, b.Türk-İslam tarzında kurulan Balkan şehirlerindeki mirasın güncel durumu.
Kaynaklar
Ders Notu
Ders Kaynakları

Abidin Temizel, Uğur Özcan, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Defteri Hâkânî, Cilt I-II.

Aleksandre Popoviç, Balkanlarda İslam, İstanbul, 1995.

Aleksandre Stoyanovski, “XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Makedonya’nın Osmanlı Hâkimiyeti Devrinde İdari Taksimatı”, Çev. İsmail Eren, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, ss.213-230.

Andrew Baruch Wachtel, Dünya Tarihinde Balkanlar, Doğan Kitap, 2009.

Barbara Jelavich, Balkan Tarihi I, II, Küre Yayınları, İstanbul, 2006.

Cemil Gülseren, “Balkanlardaki Türk İzleri”, Somuncu Baba Dergisi, S.76, 2007, ss.54-57.

E.Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Cilt 3, 1981.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yay. Haz.S.Ali Kahraman, YKY, 2003.

Fatma Acun, “Osmanlı Şehirlerinde Devlet ve Sivil Toplum”, Sivil Toplum Dergisi, 2005, ss.51-60.

Feridun Emecen, “Osmanlılarda Yerleşik Hayat: Şehirliler Ve Köylüler”, Yeni Türkiye Osmanlı Özel Sayısı, ss.364-370.

Filiz Kaya, Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Uyguladığı İskân Siyaseti (XV. XVI. Yüzyıllar), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sos. Bil. Enstitüsü, 2006.

Georges Castellan, Balkanların Tarihi, Milliyet Yayınları, 1993.

Halil İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Prizren, 2005, ss.20-43.

Halil İnalcık, Bülent Arı, “Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği Ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Şehir Tarihi Özel Sayısı, Cilt 3, Sayı 6, İstanbul, ss.27-56. 

Halime Doğru, 13-19. Yüzyıllar Arasında Sağ Kolun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, 2000.

İnciciyan L., H.D. Andreasyan, “Osmanlı Rumeli’si Tarih ve Coğrafyası”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 2-3, ss.11-88. 

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları.

Kemal Karpat, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik, İmge Kitabevi, 2004.

Ljutfı, Nedzipi , XV-XVI. Yüzyıllarda Makedonya’da Kültür Ve Medeniyet, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış YL. Tezi, 2006.

M.Hüdai Şentürk, “Osmanlı Devletinin Kuruluş Devrinde Rumeli’de Uyguladığı İskân Siyaseti ve Neticeleri”, Belleten, Cilt LVII, S.218, TTK Basımevi, Ankara, 1993, ss.904-912.

Maria Todorova, Balkanları Tahayyül Etmek, İletişim Yayınları, 2015.

Mehmet Hacısalihoğlu, “Makedonya, DİA, CXXVII, 2003, ss.437-444.

Mehmet Karagöz, “Osmanlı’da Şehir ve Şehirli Mekân İskân Beşeri Münasebetler XV-XVIII Yüzyıllar”, Osmanlı Yeni Türkiye Yayınları, ss.103-110. 

Mustafa CEZAR, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı Ve Klasik Dönem İmar Sistemi, 1985.

M.Türker Acaroğlu, Balkanlarda Türkçe Yer adları.

Osman Karatay, Bilgehan Atsız Gökdağ, Balkanlar El Kitabı, Akçağ Basım Yayın, 2013.

Sacit Kutlu, Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi üniversitesi Yayınları, 2018.

Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, İletişim Yayınları, 2015.

Suraiya, Faroqhi, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayat, Doğu Batı Yayınları, 2006.

Tuğrul Kihtir, Balkanların Osmanlı Tarihi, İnkılap Kitapevi, 2009.

Turgut Cansever, “Osmanlı Şehri”, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 5, 1995.

Yunus Koç, “Osmanlıda Kent İskânı ve Demografisi 16-18. Yüzyıllar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Şehir Tarihi Özel Sayısı, Cilt 3, Sayı 6, ss.161-210.

Yusuf Halaçoğlu, "XVI. Yüzyılda Sosyal Ekonomik ve Demografik Bakımdan Balkanlarda Bazı Osmanlı Şehirleri", Belleten 53, 207-208, Aralık 1989, ss.637-678.   

Zafer Gölen, Abidin Temizel, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, Gece Kitaplığı, Cilt I-II, 2017.

Diyanet İslam Ansiklopedisi, Balkanlar ve Balkan şehirleri maddeleri.

Türkler Ansiklopedisi, Balkanlar ve Balkan şehirleri maddeleri.
Sıra Program Çıktıları Katkı Düzeyi
1 2 3 4 5
1 Sosyal bilgiler eğitimini destekleyen tarih, coğrafya, sosyoloji, antropoloji, siyaset bilimi gibi sosyal bilim disiplinlerine ilişkin teorik bilgiler kazanır. X
2 Etkin vatandaşlık için gerekli temel insan hakları ve vatandaşlık bilgisine sahip olur, demokratik eğitiminin önemini kavrar.
3 Sosyal bilgiler öğretimde sözlü ve yazılı edebiyat ürünlerinin kullanılmasının gereğini bilir ve uygun etkinlikler hazırlar.
4 Geçmişten günümüze bilim ve teknolojinin gelişimini, teknoloji ve medya okuryazarlığının önemini kavrar.
5 Karakter ve değer eğitiminin sosyal bilgiler eğitimindeki yeri ve önemini kavrar.
6 Sosyal Bilgiler eğitimine yönelik özel öğretim yöntemlerini öğretim programlarına uygun biçimde etkinlikler hazırlayarak uygular
7 Afetlere ilişkin temel kavramları bilir, afet yönetiminde etik değerleri açıklar, proje örnekleri sunar.
8 Sosyal bilgilerde sanat ve müze eğitiminin önemini kavrar, müzede sosyal bilgiler öğretimi uygulama etkinlikleri hazırlar
9 Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği sınıf yönetimi, ölçme ve değerlendirme, eğitim psikolojisi, eğitim felsefesi ve eğitim sosyolojisi, araştırma yöntemleri, teknoloji ve materyal kullanımı, öğretim ilke ve yöntemlerini bilir
10 Sosyal bilgiler eğitimi ile ilgili verilerin toplanması, yorumlanması, uygulanması ve sonuçlarının duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerlere uygun hareket eder.
11 Sosyal bilgiler eğitiminde yaşam boyu öğrenmeye ilişkin olumlu tutum geliştirir ve öğretmenlik mesleğine ilişkin becerileri edinir
12 Öğretimi, özel eğitim ve kaynaştırma eğitimine ihtiyacı olan öğrencilere göre planlama ve uygulama yetkinliğine sahip olur.
13 Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü B1 Genel Düzeyi´nde kullanarak alanındaki bilgileri izleyebilir ve meslektaşları ile iletişim kurabilir.
14 Sosyal bilgiler eğitiminde alanının gerektirdiği bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilir.
15 Çeşitli kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapabilir, ilgili kişi ve kurumları bilgilendirebilme; düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini yazılı ve sözlü olarak aktarabilme yetkinliğine sahip olur.
# Ders Öğrenme Çıktılarının Program Çıktılarına Katkısı PÇ 1 PÇ 2 PÇ 3 PÇ 4 PÇ 5 PÇ 6 PÇ 7 PÇ 8 PÇ 9 PÇ 10 PÇ 11 PÇ 12 PÇ 13 PÇ 14 PÇ 15
1 Yeniçağda Balkanlardaki Osmanlı siyasal tarihi alanında en güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç ve gereçleri ve diğer bilimsel kaynaklarla desteklenen ileri düzeyde bilgi ve kavrayışa sahip olur, bunları kullanır.
2 Balkan coğrafyasının tanımı ile birlikte Balkanların coğrafi sınırlarının tarih içindeki yeri, değişimi ve önemini kavrar.
3 Balkanlar ve Rumeli coğrafyası ile ilgili tarihsel tanımları, fikirleri ve verileri kavrar ve bilimsel yöntemlerle değerlendirir.
4 Osmanlıların Rumeli’ye ilk geçişleri, gerçekleştirilen ilk fetih bölgesi ile birlikte bölgedeki diğer devletlerle ilk siyasi ilişkilerini yorumlar.
5 Osmanlıların Balkanları fethi için kullandığı fetih ve iskân güzergâhını ve bu yol üzerinde yer alan şehirlerin Balkanlar için stratejik önemlerini değerlendirir.
6 Yeniçağda Osmanlı Devletinin Balkanlarda uyguladığı iskân politikaları değerlendirir.
7 Osmanlılarda şehir anlayışını, Balkanlarda Türk-İslam tarzı Osmanlı şehirlerinin kuruluşu ve idare tarzını kavrar.
8 Balkanlardaki Osmanlı tarzı şehirlerin karakteristik özelliklerini kavrar.
9 Osmanlı Devletinin Balkanlardan özellikle 19. yüzyıl itibariyle ayrılmasına sebep olan siyasi, iktisadi ve içtimai sebepleri kavrar.
Değerlendirme Sistemi
Yarıyıl Çalışmaları Katkı Oranı
1. Ara Sınav 50
1. Ödev 50
Toplam 100
1. Yıl İçinin Başarıya 50
1. Final 50
Toplam 100
AKTS - İş Yükü Etkinlik Sayı Süre (Saat) Toplam İş Yükü (Saat)
Ders Süresi (Sınav haftası dahildir: 16x toplam ders saati) 16 2 32
Sınıf Dışı Ders Çalışma Süresi(Ön çalışma, pekiştirme) 8 2 16
Ara Sınav 1 8 8
Kısa Sınav 2 6 12
Ödev 1 8 8
Final 1 12 12
Toplam İş Yükü 88
Toplam İş Yükü / 25 (Saat) 3,52
Dersin AKTS Kredisi 4