1. Eğitim Bilgi Sistemi
  2. Türk Dili ve Edebiyatı Pr. (Yl) (Tezli)
  3. Çağdaş Türk Şiveleri Bilgisi (2025 - 2026)
Ders Adı Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS
Çağdaş Türk Şiveleri Bilgisi YTD 532 0 3 + 0 3 6
Ön Koşul Dersleri
Önerilen Seçmeli Dersler
Dersin Dili Türkçe
Dersin Seviyesi YUKSEK_LISANS
Dersin Türü Seçmeli
Dersin Koordinatörü Doç.Dr. ŞAHRU PİLTEN UFUK
Dersi Verenler
Dersin Yardımcıları

Arş. Gör. Tuğçe Takoğlu
Dersin Kategorisi Alanına Uygun Öğretim
Dersin Amacı

Türk dilinin çağdaş dönemdeki lehçe ve şive alanlarını tarihsel ve coğrafi bağlamlarıyla ele alarak lisansüstü düzeyde sistematik bir karşılaştırma zemini oluşturmak

Türk şivelerinin ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı bakımından temel özellikleri incelenmek

Öğrencilere çağdaş Türk lehçeleri arasındaki benzerlik ve farklılıkları bilimsel yöntemlerle çözümleyebilme becerisi kazandırmak

Öğrencilerin sınıflandırma yaklaşımlarını eleştirel biçimde değerlendirebilme ve alan yazınına dayalı akademik analiz yapabilme becerilerini geliştirmek
Dersin İçeriği

Ders, Türk dilinin çağdaş lehçelerinin (Oğuz, Kıpçak, Karluk ve diğer gruplar) genel sınıflandırmasını, bu lehçelerin tarihsel gelişim süreçlerini ve güncel dilsel görünümlerini kapsar.

Ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı düzeyinde karşılaştırmalı incelemeler yapılır.

Yazı dili–konuşma dili ayrımı, standartlaşma süreçleri ve dil–kimlik ilişkisi tartışılır.

Ders, seçilmiş metinler ve örnekler üzerinden karşılaştırmalı çözümleme ve akademik tartışma temelli olarak yürütülür.
# Ders Öğrenme Çıktıları Öğretim Yöntemleri Ölçme Yöntemleri
1 Çağdaş Türk şivelerine ilişkin temel kavram ve terimleri (lehçe, şive, ağız vb.) doğru ve tutarlı biçimde kullanır Problem Çözme, Proje, Anlatım, Ödev / Evde-Çöz Sınavlar, Yazılı Sınavlar (Kısa ve Uzun Yanıtlı),
2 Çağdaş Türk şivelerini ana gruplar (Oğuz, Kıpçak, Karluk) çerçevesinde tarihsel ve coğrafi temelleriyle açıklar. Anlatım, Boşluk Doldurma Testleri,
3 Çağdaş Türk şivelerini ses bilgisi ve biçim bilgisi düzeylerinde karşılaştırmalı olarak analiz eder.
4 Çağdaş Türk şivelerinin söz varlığını, ortaklıklar ve farklılaşmalar açısından değerlendirir.
5 Seçilmiş çağdaş metinler üzerinden, Türk şiveleri arasındaki yapısal farklılıkları bilimsel ölçütlerle çözümler.
6 Çağdaş Türk şiveleri alanındaki temel araştırmaları eleştirel bir bakışla değerlendirir ve akademik tartışmalara dayalı yorum geliştirir.
Hafta Ders Konuları Ön Hazırlık
1 Dil, ağız, lehçe, şive kavramları ve Çağdaş Türk şiveleri kavramı Lehçe, şive, ağız kavramlarına ilişkin temel tanımların okunması
2 Türk dilinin tarihsel dönemleri ve çağdaş şivelerin oluşumu şivelerin oluşumu Türk dil tarihinin ana dönemlerini özetleyen kaynakların incelenmesi
3 Çağdaş Türk şivelerinin sınıflandırılması Başlıca sınıflandırma modellerine ilişkin makale/kitap bölümü okunması
4 Oğuz grubu Türk şiveleri: tarihsel arka plan ve genel özellikler Oğuz grubu şivelerine ait örnek metinlerin incelenmesi
5 Oğuz grubu Türk şivelerinde ses ve biçim bilgisi Azerbaycan ve Türkmen Türkçesinden seçilmiş kısa metinlerde 10 ses/ek örneği tespit etme
6 Kıpçak grubu Türk şiveleri: tarihsel arka plan ve genel özellikler Kıpçak grubu hakkında genel bir kaynak bölümünü okuyup temsilî şiveleri ve coğrafyayı notlandırma
7 Kıpçak grubu Türk şivelerinde ses ve biçim bilgisi Kazak/Kırgız/Tatar örneklerinden birini seçip 10 ses/ek örneği çıkarma
8 Kıpçak grubu Türk şivelerinde söz varlığı ve metin incelemesi Seçilen Kıpçak şivesi ile Türkiye Türkçesi arasında 20 kelimelik karşılaştırma listesi hazırlama
9 Karluk grubu Türk şiveleri: tarihsel arka plan ve genel özellikler Karluk grubu (Özbek–Uygur) hakkında genel bir kaynak bölümünü okuyup temel ayırt edici özellikleri maddeleme
10 Karluk grubu Türk şivelerinde ses ve biçim bilgisi Özbek veya Uygur metninden 10 ses/ek örneği tespit etme
11 Karluk grubu Türk şivelerinde söz varlığı ve metin incelemesi Seçilen Karluk şivesi ile Türkiye Türkçesi arasında 20 kelimelik karşılaştırma listesi hazırlama
12 Oğuz–Kıpçak–Karluk gruplarının karşılaştırmalı değerlendirilmesi Üç gruptan (Oğuz/Kıpçak/Karluk) her biri için 5’er ayırt edici özellik seçip tablo hâline getirme
13 Çağdaş Türk Şiveleriyle ilgili lisans üstü tezlerin incelenmesi
14 Çağdaş Türk Şiveleriyle ilgili yayınlanmış makalelerin incelenmesi
Kaynaklar
Ders Notu
Ders Kaynakları

ERCİLASUN Ahmet B., (Editör); Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yay. , Ankara, 2007.
DOĞAN Levent (vd.), Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, Kriter Yay., İstanbul,2007.

BURAN Ahmet - ALKAYA Ercan, Çağdaş Türk Lehçeleri, Akçağ Yay., Ankara,2001.

ERCİLASUN Ahmet B., (bş. Kom.); Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I - Fiil, TDK Yay., Ankara, 1998.

ERCİLASUN Ahmet B., Örneklerle Bugünkü Türk Alfabeleri, Kültür Bak. Yay., 5. baskı, Ankara, 1996.

TEKİN Talât ÖLMEZ, Mehmet, Türk Dilleri, Simurg Yay. ve Kültür Bak., Ankara, 1995.

ERCİLASUN Ahmet B., (bş. Kom.); Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bak. Yay. Ankara, 1991.

Ahmet Cevat EMRE, Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri (İlk Deneme) Birinci Kitap: Fonetik, TDK Yay. İstanbul, 1949.

 
Sıra Program Çıktıları Katkı Düzeyi
1 2 3 4 5
1 Türkçeyi doğru, güzel ve anlaşılır bir şekilde kullanma becerisine ulaşır. X
2 Atatürk İlkeleri ve inkılapları konusunda bilgi edinir.
3 Türk Dili ve Edebiyatı alanında yapılmış güncel araştırmaları takip edebilecek düzeyde yabancı dil bilgisi kazanmayı amaç edinir. X
4 Türk dilini ses bilgisi, şekil bilgisi, söz dizimi ve anlam bilgisi bakımından inceler. X
5 Türk Dili ve Edebiyatının metinlerini başlangıcından günümüze kadar edebi olarak ve dil bilgisi açısından değerlendirebilir.
6 Türk Dili ve Edebiyatı alanında yazılmış temel eserleri tanır; Türk dilinin tarihi gelişimini temsil eden örnek metinleri okur ve çeviri yazıya aktarır. X
7 Çağdaş ve klasik edebiyat bilgi ve teorilerini, belirli akımlar ve kuramlar çerçevesinde değerlendirir, edebiyat ve dil bilimi açısından eleştiri yapar. X
8 Edebi dönemler (klasik veya çağdaş), edebi akımlar ve şahsiyetler üzerinde, mesleki sorumluluk bilinciyle bilimsel, edebi, disiplinler arası araştırmalar yapar. X
9 Lehçe, şive ve ağız bilgisinin içeriğini anlar; Türkiye Türkçesinin ağızlarına ait metinleri inceler. X
10 Gerekli metot, yöntem ve teknikleri öğrenerek halk bilimi alanında araştırma ve derleme yapabilir. X
11 Türk Dili ve Edebiyatı alanında akademik düzeyde araştırma ve çalışma yapabilmenin temel bilgi ve becerilerine sahip olur. X
12 Türk Dili ve Edebiyatı Programında edindiği bilgi ve teorileri; eğitim-öğretim, araştırma ve kamusal hizmet alanlarında kullanır ve uygular. X
13 Yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği bilincini ve bunu gerçekleştirmeye dönük becerileri edinir.
14 Türk Dili ve Edebiyatı alanında mesleki sorumluluk ve ahlaki değerleri gözetir. X
# Ders Öğrenme Çıktılarının Program Çıktılarına Katkısı PÇ 1 PÇ 2 PÇ 3 PÇ 4 PÇ 5 PÇ 6 PÇ 7 PÇ 8 PÇ 9 PÇ 10 PÇ 11 PÇ 12 PÇ 13 PÇ 14
1 Çağdaş Türk şivelerine ilişkin temel kavram ve terimleri (lehçe, şive, ağız vb.) doğru ve tutarlı biçimde kullanır 4 5 5 5
2 Çağdaş Türk şivelerini ana gruplar (Oğuz, Kıpçak, Karluk) çerçevesinde tarihsel ve coğrafi temelleriyle açıklar. 1 4 4 4
3 Çağdaş Türk şivelerini ses bilgisi ve biçim bilgisi düzeylerinde karşılaştırmalı olarak analiz eder. 2 5 3 3 5 5
4 Çağdaş Türk şivelerinin söz varlığını, ortaklıklar ve farklılaşmalar açısından değerlendirir.
5 Seçilmiş çağdaş metinler üzerinden, Türk şiveleri arasındaki yapısal farklılıkları bilimsel ölçütlerle çözümler.
6 Çağdaş Türk şiveleri alanındaki temel araştırmaları eleştirel bir bakışla değerlendirir ve akademik tartışmalara dayalı yorum geliştirir.
Değerlendirme Sistemi
Yarıyıl Çalışmaları Katkı Oranı
1. Ödev 100
Toplam 100
1. Yıl İçinin Başarıya 50
1. Final 50
Toplam 100
AKTS - İş Yükü Etkinlik Sayı Süre (Saat) Toplam İş Yükü (Saat)
Ders Süresi (Sınav haftası dahildir: 16x toplam ders saati) 14 3 42
Sınıf Dışı Ders Çalışma Süresi(Ön çalışma, pekiştirme) 14 5 70
Ödev 1 20 20
Final 1 20 20
Toplam İş Yükü 152
Toplam İş Yükü / 25 (Saat) 6,08
dersAKTSKredisi 6